Siyah..

‘Shoot me down’ bu aralar sıkça dinlediğim Nick Cave&The Bad Seeds şarkılarından. Bu yazı da ona dair.

B-Sides&Rarities Boxset’inin (2005) 3. CD’sinde yer alan şarkı Nick Cave’in puslu sesi, melankolik vokali, kemanın daha da kesifleştirdiği kederli müziğiyle can acıtan cinsten. 

                Shoot Me Down

On those sentimental nights
you hold me on your sights
and shoot me down

And though there ain't no enemy here
you keep me very near
and shoot me down
shoot me down

Your hands, they flutter up
armed and dangerous, my buttercup
and shoot me down
in flames

Stand back baby, stand back and let me breathe
I think I'm falling out of here
I can hear the grass grow
I can hear the melting snow
I can feel your breath against my ear
I might just disappear
Yeah, wouldn't that be nice?
Yeah, wouldn't that be nice?
Well, wouldn't that be nice?

I look into your eyes
and it comes as no great surprise
you're gonna shoot me down
shoot me down

I know that when you smile
it'll only be a short little while
Shoot me down
in flames

Shoot me down
in flames
Shoot me down
in flames

you're gonna shoot me down
oh, in flames
shoot me down, shoot me down
in flames

Çeviri yaparken, sözcüklerin anlamlarından bir şeyler yitirmemek imkânsız. Kaldı ki biçim için de aynı risk söz konusu. Anlamı karşılayan oldukça sadık bir çevirinin tatsız tuzsuz, ruhsuz bir kelimeler yığınına dönüşme olasılığı malumunuz. Çeviri, metaforik anlamlar içeren bazı kavramları somuta indirgeyerek bu anlam daralmasını daha da dramatikleştirebiliyor. Kaldı ki Nick Cave şarkılarında, farklı okumalara açık kavramların kullanıldığı, metaforların sık sık yer aldığı düşünülürse, bunun çeviri işini daha da zorlaştırdığı rahatlıkla söylenebilir.

Ezcümle, bu şarkının sözlerini çevirmek harcım değil. Gerçi elime kâğıt-kalem alıp denedim denemesine. Metnin bütününde muğlak kalan birtakım kavramların, çeviriyle daha kesin, dolayısıyla köşeli tek bir anlama indirgenme durumunun önüne geçemedim. Sonuçta çeviri – ne kadar mümkünse – ‘bu metin, bu metne denktir’, iddiası taşımak durumunda. Bu iddiayı taşımaktansa olası okuma biçimlerinden bana daha makul görünen – daha benimsediğim – birini esas alarak yorumda bulunmayı tercih ediyorum. Zira Nick Cave’in şarkıda ne kastettiğine dair de ciddi tereddütlerim var.

Yorumda bulunurken, karmaşanın önüne geçmek için sözleri 3 bölüm halinde –bölümler arasında birer boş satır bulunuyor– incelemeyi düşünüyorum.

Şarkıda Nick Cave aşkın kederli, acıtan yönünden bahsediyor gibi. Aşk trajik bir durum, bir bakıma bağımlılık hali, bazı bazı kölelik hadisesi... Kadın, erkeği gözünün önünden ayırmıyor, hep yakınında istiyor ama sonrasında onu vuran, düşüren, yıkan da o;  burada geçen ‘shoot me down’ ifadesinin metafor olduğu açık. Burada, platonik bir aşktan söz edildiği, kadının erkeği sevmediği, tek derdinin ona acı çektirmek olduğu gibi bir yorum bence zorlama bir düşünce olur. Ya da ben bu şekilde düşünmemeyi tercih ediyorum diyelim. Yorumlamaya da bu noktadan hareketle devam ediyorum. Bu acı çekme durumu aşkın doğasıyla ilgili... Divan edebiyatına dair bilgim, lisede edebiyat dersinde okuduğumuz sayılı şiirle sınırlı, dolayısıyla üzerine ahkâm kesmiş gibi görünmek istemem. Divan edebiyatında bir pervane metaforu vardır –bilirsiniz– pervane (böceği) mumun (ışığın, ateşin vs.) etrafında uçup durur. Bu ölümüne bir uçuştur, zira sonunda pervane mumun ateşine yakalanır, yanar. Aşkı, katili olur bir bakıma. Ancak, ateşe yaklaşmaktan da kendini alamaz bir türlü. Burada, erkeğin durumu tam da pervaneyle örtüşür nitelikte. Serzenişleri, aşkının büyüklüğünün, bu aşkın esiri olarak duyduğu acının göstergesi bir bakıma.

Devam eden bölümde, umutsuzca aşkına yalvarmakta, ondan uzak durmasını, soluk almasına izin vermesini istemektedir. “Sanki düşüyorum başka bir yere –burası değil– (I think I'm falling out of here)“ dizesiyle kastettiğiyse aşkın onu farklı bir biliş düzeyine ulaştırması, farkındalığının artması, olguları daha derinden duyumsamasına işaret ediyor gibidir: “çimlerin büyüyüşünü duyabiliyorum, karın eriyişini veya kulaklarımın ardındaki nefesinin sesini.” Her şeyi daha uçlarda hissetme hali, âşıkken mutluluğu da mutsuzluğu da daha derinden yaşama hali, esrime hali... Bu esnada, yok olmaktan, çekip gitmekten bahseder. ‘I might just disappear’ dizesindeki ‘might’ bir olanaktan (-ebilmek, -abilmek) öte zorunluluğu (-meli, -malı) işaret eder gibidir. Bu acıdan kurtulmasının yegâne yoludur aşkını terk edip gitmek, kim bilir. Bu da mümkün müdür ki?

Son bölümde, âşık olduğu kadının gözlerinin içine bakar; onu vuracak olması, alevler içinde bırakması çok da şaşırtıcı gelmez ona. Gülümseyişi de bir anlıktır, tekrar alevlere iter onu. Aşkın bir bağımlılık hali, bazı bazı kölelik hadisesi olarak görülmesi tam da bu esnada anlam kazanır. Bir kaç dize öncesinde gitmekten bahseder, bunun iyi olduğundan, ama parçanın devamında bu düşünceden eser yoktur. Aşkın kederli can acıtıcılığı, mutlu bir esrimenin ardından alev alev yakan yüzüdür esas olan. Acı çekmenin, aşkın doğasından kaynaklandığını kabulleniştir. Bu şekilde son bulur şarkı...

Not: Video, Nick Cave’in farklı videolarından (The mercy seat, Into my arms, Henry Lee sadece benim tanıdıklarım) pasajlar içeriyor. Videoda geçen görüntülerin de etkisiyle şarkıdaki karakterleri bir adam ve bir kadın olarak düşündüm. Zaman zaman şartlanmışlıkların çok mu etkisinde kaldığımı düşünürüm. O ya da bu şekilde kalıyoruz mutlaka. Oysa benim inandığım dünyada aşk, kadın ve erkek arasında olmak zorunda değil. Bu notu da burada düşmeden geçemedim. “Öteki türlüsüne gönlüm elvermedi.”